تأثیر نهج البلاغه بر بوستان سعدی

بعد از قرآن، کلامی در فصاحت و بلاغت، همسنگ نهج البلاغه نیست و ادیبان و سخنوران پیوسته در فن خطابه و نویسندگی، اخذ مفاهیم متعالی در آفرینش نظم و نثر و استخدام نوع لفظ و استعاره ها، از این کتاب شریف، مددها جسته اند. براین اساس، این پایان نامه بر آن است تا نفوذ سخن حضرت امیر(ع) را در بوستان سعدی به نمایش بگذارد؛ چه آنجا که این تأثیر با عاریت گرفتنِ عین لفظ از سخنان حضرت خودنمایی می کند و چه زمانی که شاعر شیرازی عبارت و استعاره ای از مولا را در قالبی دیگر ریخته و سروده ی خویش را بدان آذین بسته است یا در مواردی که کلام حضرت را حمل به معنا نموده و مفهوم سخن را به نظم کشیده است. حدود 450 تطبیق صورت گرفته بین نهج البلاغه و بوستان سعدی در این تحقیق، حاکی از شدت تأثیرگذاری و جاذبه ی سخنان حضرت علی(ع) است که هر دل صیقل زده ای را مجذوب خود می نماید و خودآگاه یا ناخودآگاه افکارِ زنده دلان را مسحور می سازد و دلیلی بر تازگی و طراوت این بیانات نورانی است که فواصل زمانی و تاریخی را از میان برمی دارد و مانع نشستن غبار کهنگی و گذشت زمان بر”نهــج البلاغه“ می گردد، به راستی نهج البلاغه، أخ القرآن و در کنار قرآن، کتابی برای همه ی مسایل بشری تا انتهای تاریخ است. سعدی که دنیای اطراف خود را بیــمار، گمراه و محتــاج تربیت و هدایت می دید، به عشق تحصیــل و کسب معارف، عزم سفری سی ساله نمود درحالی که همواره درصـدد یافـتن مرهمی برزخم های پیــکره ی انسـانیت بـود.وی ضمن فراگیری زبان عربــی و مطـالعه ی دواویـن شعـری، به مطالعـه ی مکتـوبات و آثـار فـراوان از اندیشـمندان وبزرگـان پرداخت و پس از بازگشت از سـفر، ازاندوخته ی مطالعات خود و تجربیات سفر به تألیف بوستان اقدام کرد. به اذعان بزرگان و استادان ادبیات فارسی، سعدی پیوسته در نظم و نثر خویش از مواریث کهن ادبی تأثیر گرفته است، از طرفی سبقت زمانی و تاریخی امیرالمومنین(ع) در آموزش تعالیم آسمانی و فطری بر همه یا اکثر صاحب اثرهایی که سعدی از آنان تأثیر گرفته و شهرت فصاحت و بلاغت آن حضرت، همچنین وجود تعلق خاطری که این شاعر شافعی مذهب به حضرت داشته و نوع روحیه ی سعدی-که پیوسته در مقام موعظه و انسان دوستی و محبت و .... برمی آید-گواه آن است که نهج البلاغه نیز یکی از کتب مورد مطالعه ی وی بوده است، همچنین معاصر بودن شیخ با ابن ابی الحدید معتزلی و سفر سعدی به بغداد-شهری که ابن ابی الحدید مدت ها سرپرستی کتابخانه های آن را برعهده داشته و صاحب دو اثر ماندگار”شرح نهج البلاغه“و ”القصائد السبع العلویات“نیز بوده است- یقین بر این مطلب را قوت می بخشد. لذا سعدی یا مستقیماً مطالب را از نهج البلاغه دریافت نموده است یا ناخود آگاه وبا افــکاری متـأثراز تعالـیم این کـتـاب، به سـرودن اشـعار خود پرداخـته و یا این معــارف الهی و فطـری، غیرمستقیم از طریق متفکران و صاحب اثرهایی که متأثر از امام(ع) بوده اند، در افکار او رسوب و نفوذ کرده است. سعدی شیرازی مشام جان را به نسیم سخنان و مواعظ حضرت علی(ع) معطر ساخته سپس در قالب نظم و نثر فارسی، به کلام مولا(ع) کالبد دیگری تقدیم داشته است.